محله‌محوری در تهران رو به فراموشی

به گزارش تهران رسانه ؛ مصطفی پاکدل نژاد-دانش آموخته مدیریت شهری و سیاست‌گذاری فرهنگی نوشت؛ تا پیش از آن که عواملی چون مهاجرت و ایجاد شبکه راه‌های درون شهری و نیز نشانه‌های ورود به عصر تجدد و اشکال فیزیکی آن، صورتی آسیمه و درهم گون به تهران بخشد، پایتخت ایران و شهرهای بزرگ دارای هویت و حیثیتی بودند که از محله‌ای بودن آن‌ها سرچشمه می‌گرفت و بدان شناخته می‌شدند.

مهم‌ترین ویژگی محله، تعامل و ارتباط خاص مردم محل بود که در غم و شادی یکدیگر شریک بودند و آبادی و آبادانی محله را فریضه می‌دانستند و حتی سلسله مراتبی برای زندگی و حضور در محله قائل بودند.

گسترش شهرنشینی به سبک و سیاق امروزی مخصوصاً در شهرهای بزرگ و مشخصاً تهران، آسیب‌های متعدد اجتماعی، فرهنگی و هویتی به ارمغان آورده است.

توجه به گسترش روزافزون زندگی ماشینی، تغییر در سبک زندگی، افزایش جمعیت و مهاجرت و همچنین زایش نسل جدید، توجه به تعلقات اجتماعی، بومی، فرهنگی و محله‌ای و بازتعریف هویت‌ و ترویج و توسعه امور مرتبط با آن، از اهمیت بسیاری برخوردار است.

در این راستا مدیریت شهری تلاش‌هایی را برای احیاء و برجسته‌سازی هویت و جایگاه محله‌ای داشته‌اند و طرح‌های متعددی نیز اجرا کرده‌اند.

طرح‌هایی چون شورایاری محلات، مدیریت محله، شهردار مدرسه، تسنیم، شمسه و ... با دغدغه‌مندی و زحمات بسیار توسط مدیریت شهری تهران در دوره‌های مختلف، اجرا شده‌اند؛ اما علی‌رغم همه زحمات، آسیب‌ها و مشکلاتی نیز وجود داشته و دارد.

یکی از این آسیب‌ها حکمروایی شهری در موضوعات محله‌محوری است. محله‌محوری صرفاً نه یک مسئله ساختارمند است که برای آن بتوان ساز و کاری چون «مدیریت محله» و ارکان آن متصور شد و نه موضوعی سیاسی است که هر گروه و مدیر ارشدی بخواهد از آن بهره‌وری سیاسی داشته باشد.

عوامل متعددی در کنار توسعه شهرنشینی، تغییر سبک زندگی، نوع معماری و شهرسازی و امثالهم وجود دارد که بر رفتار شهروندان و ایجاد و تقویت و یا بی‌تفاوتی و انزجاز از تعلقات محله‌ای و شهری تأثیرگذار است. یکی از مهمترین آن‌ها موضوع «سرمایه اجتماعی» و به تبع آن عواملی چون «اعتماد» و «مشارکت» است.

مردم باید به یکدیگر، به نهادها و سازمان‌های محلی، به مدیریت و حکمرانی در مفهوم عام خود اعتماد داشته باشند تا زمینه‌های مشارکت، همدلی و اثرگذاری مثبت در سطوح مختلف را متجلی کنند.

بخش اعظمی از بی‌تفاوتی امروز یک شهروند در عدم مشارکت و یا مشارکت ضعیف در امور محلی و شهری ناشی از حکمرانی غلط مدیران است.

هر چند با شعارهای مختلف مشارکت‌محور و محله‌محور و یا ارائه طرح‌هایی که بیشتر ساختارمند هستند تا محتوامحور و مردم محور؛ سیستم مدیریت محله‌محور را تبیین می‌کنند اما باید اعلام داشت مدیریت محله‌محور و موضوع محله‌محوری سال‌هاست که رنگ باخته و به فراموشی سپرده شده است و سرمایه اجتماعی در جامعه شهری تهران به شدت کاهش یافته است.

به عنوان مثال همین موضوع «مدیریت محله» در شهر تهران حداقل 2 سال است که درگیر تدوین و ابلاغ دستورالعمل‌هایی است که آن هم سر و تهش چیزی برای شهروندان ندارد و یا موضوعات مختلفی مانند خانه‌های تسنیم و طرح‌های مشارکت‌محور محلی که گروه‌های مختلف از مردم و تسهیلگران و فعالان اجتماعی را درگیر نمود اما پس از مدتی طرح‌ها و یا نتایج آن استمرار نداشت که خود سبب بی‌اعتمادی افراد به ساختارهای حاکمیت شهری می‌شود.

موضوع محله‌محوری نه فقط موضوعی فرهنگی و اجتماعی است که حکمرانی شهری در تمامی ابعاد شهرسازی، معماری، ترافیک، امور شهروندی، امنیت، آب و فاضلاب و ... باید در آن متجلی شود.

وقتی با گذشت سال‌ها هنوز شاهد برچسب‌زنی «لوله بازکنی» کنار درب ساختمان‌ها هستیم، وقتی صدای عزاداری متوفی از بلندگوی مسجد، محله را فرا می‌گیرد و یا انتخاب یک مسئول یا روحانی مسجد محلی توسط سازمان‌های بالادستی صورت می‌گیرد، وقتی خانم همسایه کوچه بالایی برای گربه‌های کوچه پایینی، ظرف غذا را از زیر درب به داخل ساختمان همسایه هدایت می‌کند، وقتی برای حل یک مشکل خاص محلی باید به هزار و یک نفر رو زد، وقتی موضوعاتی مثل مدیریت زباله و پسماند دارای مافیای شهری است، وقتی چاله چوله‌های معابر سطح محله دیده نمی‌شود و سیستم محلی برای پیگیری و رفع آن نیست – که یک زمانی توسط شورایاران پیگیری‌هایی می‌شد ولی الان دیگر شورایاری نیست – همه و همه نشان از فراموش شدن یا کمرنگ شدن مفهوم محله‌محوری دارد.

محله‌محوری باید در اندیشه تمامی مسئولان چه در شهرداری و چه سازمان‌های دیگر امری ضروری، مستمر، به روز و مبتنی بر ارتقاء سرمایه‌های اجتماعی و مشارکت واقعی شهروندان باشد.