محلات اعیان نشین تهران قدیم

به گزارش تهران رسانه ؛ تهران قدیم پر از داستان‌های گفته و ناگفته‌ای است که برای بچه‌های نسل جدید جذاب و برای نسل گذشته پر از خاطرات روزهای دور از ماست. برای والدینی که محله‌های تهران را هنوز با نام قدیم آن می‌خوانند. محله‌های ثروتمندان در تهران قدیم از نقاط بیشمار این شهر در دهه‌های قبل است که هم اکنون هم در ردیف خیابان‌ها و محله‌های شاخص، اما فرسوده تهران قرار دارند.

از دوران قاجار تا اواسط سلطنت پهلوی اول در تهران، شهری که از شمالی‌ترین تا جنوبی ترین بخش آن ۱۸ کیلومتر است، چند محله مختص سکونت اعیان و رجال بود و به مناطق مرفه و اعیان نشین تهران معروف بود.نام محله‌هایی که این روزها با شنیدن نامشان تنها بافت فرسوده تهران را برای ما تداعی می‌کند.

امیریه و منیریه

کامران میرزا پسر سوم ناصرالدین شاه بود که در ابتدا لقب نائب السلطنه داشت و حکومت تهران به او سپرده شده بود و سپس به مقام وزارت جنگ و فرماندهی کل قوا رسید، به همین جهت لقب «امیرکبیر» هم به او می‌دادند. کامران میرزا در سمت غربی تهران (در محدوده ناصری) باغ و عمارتی بنا کرد که به نام امیریه معروف شد.

امیریه منطقه وسیعی بین میدان توپخانه و دروازه باغشاه بود. این باغ و عمارت حدودا در خیابان امیریه (خیابان ولیعصر) قرار داشت. تعدادی از اعیان و اشراف، امنا و امرای دولت در این خیابان سکونت داشتند و به همین خاطر این محله از ارج و قرب زیادی برخوردار و تبدیل به یکی از بزرگترین و دل انگیزترین تفرجگاه دارالخلافه نشنیان شده بود.

خیابان امیریه هنوز هم خانه‌هایی با قدمت ۱۰۰ سال به بالا دارد. در حال حاضر این محله در تقاطع چهارراه سپه و خیابان ولیعصر (حد فاصل میدان راه آهن و خیابان امام خمینی) واقع شده است.خیابان امیریه کنونی هیچ گونه شباهتی به امیریه گذشته ندارد.

کامران میرزا در شمال عمارت امیریه، باغ و عمارتی هم به نام مادرش، منیر السلطنه بنا کرد و آن را منیریه نامگذاری کرد که به تدریج از بخش‌های اعیان نشین در دوران قاجار شد. منیریه هم اکنون از جنوب به خیابان فرهنگ، از شمال به چهارراه سپه، از شرق به چهارراه ابوسعید و از غرب به چهارراه لشگر منتهی می شود.

لاله زار

لاله زار در ابتدا باغی به عنوان محل پذیرایی و اقامت ماموران و سفیران خارجی بیرون از شهر تهران بود. از آنجا که تهران قدیم به سرعت پیشرفت و آباد شد، لاله زار در داخل محدوده شهر تهران قرار گرفت و به دستور ناصرالدین شاه باغ را تخریب کرد.

در پی این تخریب دو خیابان اصلی تهران به نام های لاله زار و باغ وحش(خیابان سعدی) در دو طرف باغ احداث شد. محیط زیبا، با صفا و هوای فرح‌بخش و لطیف کوچه باغ‌های لاله زار، سبب شد که زمین‌های قسمت غربی تا خیابان علاء الدوله (خیابان فردوسی) به عنوان مرغوب‌ترین و بهترین اراضی شهر تهران، توسط دولتمردان و اشراف خریداری و آباد شد تا جایی که به این خیابان لقب شانزلیزه تهران را می دادند.

خیابان لاله زار بعدها رو به ترقی گذاشت و در شمار معروف‌ترین تفریحگاه‌های تهران درآمد تا جایی که نخستین هتل آبرومند و مدرن به نام گراند هتل در این خیابان دایر شد. اولین تئاتر ها، سینماها، انجمن های سیاسی و مغازه هایی به سبک فرنگی در دل این خیابان به وجود آمدندو محل رفت و آمد فرنگ رفته ها و روشنفکرها شد.

متاسفانه این خیابان که حکم تاریخ تهران قدیم را داشت، در حال حاضر بافت فرهنگی، هنری،سیاسی و گردشگری خود را از دست داده است.

علاءالدوله

در گوشه شمال غربی میدان توپخانه(میدان امام خمینی)، دروازه و خیابان علاالدوله یا باغ ایلخانی قرار داشت. البته به علت وجود خانه‌های امین السلطان در آن، مدتی به این خیابان، امین السلطان نیز می‌گفتند. اعتماد السلطنه در کتاب خاطرات خود در مورد این خیابان می نویسد: «کوچه باغ ایلخانی بسیار طولانی است. در طرفین کوچه، درخت‌های خوبی کاشته شده و در کوچه سنگ فرش است. کنار نهرهای دوطرف، همه از سنگ است و شب ها با چراغ و فانوس‌ها روشن است. در حاشیه این کوچه ، باغات و عمارات عالیه هست و درطرف راست، خانه و باغ و عمارات جناب احمد علاء الدوله وزیر دربار، امین السلطان و جناب ظهیر الدوله است».

از آنجا که در این خیابان چندین سفارتخانه از جمله سفارتخانه انگلستان قرار داشت، بسیاری از رجال قاجاری و اشراف در این خیابان سکونت داشتند. این خیابان تا سال ۱۳۱۲ به نام علاء الدوله معروف بود تا این که دولت ایران در تدارک برنامه «هزاره فردوسی» تصمیم گرفت که یکی از خیابان‌های پایتخت را به نام فردوسی نامگذاری کند. قرعه به نام خیابان علاء‌الدوله درآمد.

شهرداری تهران فورا کار توسعه و تعریض خیابان از میدان توپخانه تا کنار بخش بازمانده از خندق شهر در شمال را آغاز کرد که حدود یک سال زمان برد. سرانجام در مهر ۱۳۱۳ این خیابان به نام فردوسی افتتاح شد و در منتهی الیه شمالی خیابان، میدانی به نام فردوسی ساخته و مجسمه‌ای برنزی کار دست زردتشیتان هند به مناسبت هزاره فردوسی در میدان نصب شد.

بعدها این مجسمه به دانشگاه تهران منتقل و مجسمه فعلی در روز ۱۷ خرداد ۱۳۳۸ پس از نصب،رونمایی شد.

سرچشمه

سرچشمه در تهران قدیم به قلب عودلاجان معروف و از مناطق اعیان نشین با باغات و خانه‌های باشکوه بود. تاریخ دقیق و تاسیس این مکان چندان مشخص نیست. به گفته سرچشمه‌نشینان، دو سوی خیابان ری به محله سرچشمه معروف است اما اگر بخواهیم حدود فعلی و واقعی آن را در نظر بگیریم.

سرچشمه از شمال به خیابان چراغ برق (امیرکبیر)، از جنوب به میدان شوش، از مرکز به خیابان ۱۵خرداد، از شرق به خیابان خراسان و ۱۷ شهریور، از غرب به خیابان مولوی و سیروس (خ مصطفی خمینی) منتهی می‌شود. سرچشمه از محلات فرسوده بافت مرکزی تهران قدیم است که در تقسیم‌بندی محلات تهران از دوره صفویه به بعد در محله عودلاجان واقع شده است.

افراد صاحب نامی چون عزت الدوله(همسر امیرکبیر)، وثوق الدوله ،موتمن الاطبا، وزیر مختار فرانسه،شهید مدرس، پروین اعتصامی،نصیر الدوله(وزیر معارف رضاشاه) و... در این محله زندگی می‌کردند و هنوز هم آثار کم رنگی از خانه‌های مجلل با ستون‌هایی به سبک معماری اروپایی دیده می‌شود.

متاسفانه این روزها، خانه‌ها در شرف ویرانی و خرابی قرار دارند و با گذر در کوچه و پس‌ کوچه آن شاهد فرسایش و فروریختن دیوارهای دکان‌ها و خانه‌ها هستیم.