مروری بر عکس های نمایشگاه ناظر و منظور

اثر هنری، محیط هنری و رویداد هنری مجموعه‌ی شخصی‌سازی شده‌ی خلاقی از آثار یک یا چند هنرمند است که طبعا در پی ابراز است. اثر هنری تجسمی به محض تولید و خلق، از حیطه‌ی کنشگری هنرمندش خارج شده و به حیطه‌ی کنشگری مخاطب وارد می‌شود. هر چند، در برخی گرایشات تجسمی مانند هنر چیدمان (Installation) یا هنر اجرا (performance) ممکن است مداخله فیزیکی هنرمند تداوم بیاید و هر چند، در آثار تعاملی(interactive) مخاطب و بازدیدکننده نیز می‌تواند در کنش از پیش تعیین شده اثر نقش داشته باشد، اما به طور عمده، اصلی‌ترین کنش مخاطب، مشاهده است.
در رویدادهای هنری تجسمی ما عموماً این کنش را فراموش می‌کنیم و بسنده‌ی ما استقبال مخاطبان از آثار است.
کنشِ دیدن و کمیت و کیفیت آن میزان اثربخشی اثر را تعیین می‌کند. در نمایشگاه‌های هنری پایش مستمر و ضابطه‌مندی برای مطالعه‌ی کنش دیدن و به تبع آن، ارزیابی میزان اثربخشی آثار هنری وجود ندارد. چه بسا، نحوه‌ مواجهه‌ی مخاطبان با اثر، خود حاوی نوعی ارزش پدیدارشناختی باشد و بتواند الهام‌بخش هنرمند یا هنرمندان باشد.
مجموع عکس‌های نمایشگاه «ناظر و منظور» متوجه این بخش مهم از روند ارایه و خوانش اثر هنری است. عکس‌های این نمایشگاه که توسط دکتر هدی زابلی‌نژاد حد فاصل سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۴ در گالری‌های شهر استراسبورگ گرفته شده است و ترکیبی از عکاسی هنری و عکاسی خبری است، کنشِ دیدن مخاطبان نمایشگاه‌های هنری و کارناوال‌ها را ثبت کرده است. صرف نظر از کیفیت بصری و ترکیب‌بندی‌های عکس‌ها، تلاش برای مطالعه‌ی دیدن و چگونه دیدن مخاطبان و شهروندان و ضمایم آن یادآور اهمیت مشاهده اثر است. اثری که پس از ارایه از سوی هنرمند، دیگر مستقل از کنشگری آشکار او و قلمرو کنشگری مخاطب است.
از این نقطه نظر، نمایشگاه ناظر و منظور بر حرکت خلاقانه‌ای استوار است که طی آن، محیط و فضای پیرامونی اثر و بهانه اصلی ارایه آن که مشاهده‌کنندگان‌اند مورد توجه قرار گرفته است.
علاوه بر این، عکس‌های این مجموعه عمدتاَ انتخاب‌های خاصی از مشاهده‌کنندگان و ارتباط آن‌ها با اثر و محیط ارایه اثر است. در برخی از فریم‌ها شاهد ترکیب‌بندی‌های خاص و خلاقانه‌ای هستیم که نشان از قریحه و ذوق بصری هنرمند دارد. در برخی دیگر از آثار، که بر حسب عملکرد فوتوژورنالیستی عکس و شرایط وقوع کنشِ دیدن، امکان کادربندی و استفاده مطلوب از فضای موجود وجود نداشته است، شاهد بروز عاطفی حس مشاهده‌کنندگان، چه در ارتباط با اثر و چه در ارتباط با دوربین عکاس هستیم.
این که فرآیند ثبت و مطالعه‌ی کنشِ بینندگان و مخاطبان در مواجهه با اثر چگونه باید صورت بگیرد مساله مهمی است. دستیابی به لحظه‌های ناب و ارتباط خالص مخاطب و اثر مستلزم عدم وجود عامل سوم به عنوان پایشگر است. اما در این مجموعه از عکس‌ها با وجود این که برخی از عکس‌ها نشان‌دهنده آشکار بودن روند عکاسی و حتی توجه مخاطبان به دوربین است، با فضایی مالوف و عاری از تظاهر مواجهیم.
از این نظر عکاس در ثبت کنش‌های طبیعی و غیرساختگی کاملاً موفق بوده است و آثاری از این نوع را می‌توان برای ارزیابی موفقیت آثار ارایه شده از نظر کنشِ دیدن مخاطبان بررسی کرد.

کنشِ دیدن
مروری بر عکس‌های نمایشگاه ناظر و منظور
دکتر بهنام زنگی