سند آمایش سرزمین از نان شب واجب تر است

طبق شنیده‌ها، ظاهرا سند ملی آمایش سرزمین بالاخره جمع‌بندی شده و در روزهای پایانی این دولت رونمایی می‌شود. از دهه پنجاه می‌خواهیم در این مملکت سند ملی آزمایش سرزمین داشته باشیم و موفق نمی‌شویم!

می‌دانید چرا در خیلی از استان‌ها مشکل جدی آب داریم؟ می‌دانید چرا استان‌ها و‌ حتی شهرهای همسایه سر موضوع آب، به جان هم می‌افتند؟ می‌دانید چرا سیاسیون دنبال انتقال آب از نقطه‌ای به نقطه دیگر هستند؟ هر نماینده مجلسی برای شهر خود دنبال گرفتن امتیاز احداث کارخانه فولاد و ذوب آهن و ... است؟
می‌دانید چرا بیکاری در چند استان بیداد می‌کند و فقر دامن شهروندانش را گرفته است؟
می‌دانید چرا اقتصاد استان‌ها به شدت با یکدیگر تفاوت دارند؟

پاسخ این سوالات در «آمایش سرزمین» خلاصه می‌شود.

اگر می‌خواهید معنای آمایش سرزمین را به زبان ساده بدانید، باید بگویم هر کشوری در پهنه‌های جغرافیایی متعدد خود که در تقسیم بندی‌های ما استان گفته می‌شود یک سری ویژگی‌های طبیعی و زیست محیطی دارد که جمعیتی را در خود جای داده و دارای پتانسیل‌های سرمایه‌ای، اقتصادی و اجتماعی خاص خود است.

هنر توزیع متوازن و هماهنگ این توانایی‌ها در نقاط مختلف یک کشور به نحوی که باعث بهره‌برداری منطقی از تمام این توانایی‌ها باشد و همراه با شرایط خاص آن اکوسیستم باشد را آمایش سرزمین می‌گوییم.

وقتی یک مملکت سند آمایش سرزمین دارد، حتی سند چشم‌اندازش را هم بر اساس سند آمایش سرزمین‌اش تنظیم‌ می‌کند. مدیران ملی که نمی‌خواهند رویا بافی کنند و باید بر‌اساس توان اکولوژیکی کشور در استان‌های مختلف برنامه‌ریزی کنند.

وقتی سند ملی آمایش سرزمین آماده باشد، هیچ نماینده مجلسی، هیچ استانداری و هیچ مقام محلی دنبال آرزوهای غلط خود و یا حتی شهروندانش نمی‌رود. مثلا همه می‌دانیم کارخانه فولاد به شدت نیازمند آب فراوان است.

بعد در حالی که کشور ما با مشکل حاد کم‌ آبی و کاهش سطح آب‌های زیرزمینی مواجه است، بسیاری از کارخانجات تولید فولاد در استان‌ها و مناطق بسیار کم‌‌ آب کشورمان احداث شده و در حال فعالیت هستند، در حالی که تولید هر تن فولاد «۲۳۰ هزار لیتر آب» مصرف می‌کند. همین الان حدود ۹ مجتمع بزرگ فولاد کشور در استان‌های خشک و کم آب کشور ساخته شده است.

اگر سند آمایش سرزمین داشتیم، هیچ‌گاه نباید اجازه می‌دادیم بسیاری از این کارخانجات در جای غلط احداث شوند.

وقتی رییس جمهور یک کشور برنامه توسعه پنج‌ساله را کنار می‌گذارد و سازمان مدیریت و برنامه ریزی‌اش را منحل می‌کند، یعنی برنامه‌ریزی و آمایش سرزمین کیلویی چند؟ یعنی در سفرهای استانی هر چه دلتان می‌خواهد از او بخواهید، چرا که برای دل‌خوشی شما فورا دستور می‌دهد انجام شود.
اما اینگونه تدابیر و دستورها جز خیانت به نسل‌های آینده و عوام فریبی معنای دیگری ندارد.

در مقیاس‌های کوچکتر شهری هم به طرح جامع شهرها و طرح تفصیلی می‌رسیم. اعضای شورای شهری که فله‌ای، لیستی یا به خاطر معروف بودن نزد افکار عمومی، کلید شهرها را در اختیار گرفته‌اند، اگر به این اسناد بالادستی متعهد نباشند و کسی هم آن‌ها را بازخواست نکند، در همان چهار سال حضورشان در شورا، برخلاف توان اکولوژیکی شهرهای‌شان و در خیال خام خود به هوای توسعه شهرها، کاری می‌کنند که با رفتار مغول به هنگام حمله به شهرها برابری می‌کند.

مشکل اصلی سرزمین ما آدم‌های باسواد، دلسوز و متعهد است. آن‌ها تا آمایش سرزمین را درک نکنند، انفاق مهمی رخ نخواهد داد.

امیدوارم مجلس شورای اسلامی، به‌طور جدی به این‌ موضوع ورود کند. این سند باید به قانون رسمی کشور تبدیل شود. باید به گونه‌ای شود که هیچ رییس جمهور، وزیر و استانداری نتواند برخلاف سند آمایش سرزمین قدم بردارد. قوانین توسعه پنج‌ساله کشور و بالاخص قانون توسعه هفتم که به زودی باید در مجلس، بررسی و تصویب شود، الزاما باید برگرفته از سند آمایش سرزمین باشد.

در خاتمه عرض می‌کنم سند آمایش سرزمین در دو مقیاس ملی و استانی از نان شب برای مردم سرزمین‌مان واجب‌تر است و آیندگان، از کسانی که به این‌ موضوع بی‌توجهی کرده‌اند نخواهند گذشت.

اگر آمایش سرزمین را در بعد کلان، سرلوحه خود قرار ندهیم و از کنار توان اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی و انسانی بخش‌های مختلف کشور با بی‌خیالی بگذریم، خطر بسیار مهمی کشور را تهدید کند. به‌عنوان مثال، جنگ جهانی سوم که به جنگ آب معروف شده را خیلی راحت می‌توان در صورت عدم تدبیر در سطح شهرهای کوچک هم دید.

وحید نوروزی | کارشناس محیط زیست و مسائل شهری