بازیابی هویت و مشارکت در محله‌های شهر تهران

به گزارش تهران رسانه ؛ در این نشست که به دبیری محمود منیعی و روایتگری دکتر محمدرضا طالبی‌نژاد (جامعه‌شناس و پژوهشگر مدیریت شهری) و علیرضا زمانی (تهران‌شناس) برگزار شد، برخی مدیران شهری، دبیران شورایاری‌ها و مدیران محلات شهر تهران نیز حضور داشتند.

محمود منیعی بنیانگذار انجمن دوستداران تهران در ابتدای این نشست طی سخنانی گفت: خوشحالیم که در طول چند سال اخیر شاهد اتفاقات خوبی در سطح شهر تهران در زمینه افزایش مشارکت اجتماعی شهروندان هستیم و امیدواریم این مشارکت آگاهانه با توجه بیشترِ مدیران شهری به حوزه آموزش‌های شهروندی ارتقا یابد.

وی افزود: مروری بر تاریخچه و گذشته شهر تهران نشان می‌دهد که مشارکت اجتماعی شهروندان و تلاش برای حفظ هویت محله‌ای در سطح چشمگیری وجود داشته است اما امروز به خاطر توسعه شهری باید به دنبال راهکارهای نوین و موثر برای بازیابی هویت و مشارکت در محله‌های پایتخت باشیم.

منیعی تاکید کرد: افزایش کار گروهی و نیز همفکری و همکاری نهادهای شهری و سازمان‌های مردم‌نهاد می‌تواند اتفاقات خوبی را برای تحقق این هدف رقم بزند.

موضوعات “همسایه” و “وقف” عامل مشارکت شهروندی در گذشته بود

علیرضا زمانی (تهران‌شناس) نیز در این نشست با اشاره به تحقیقات و مطالعاتی که در زمینه خاندان‌ها و طایفه‌های تهران داشته است، اظهار داشت: این خاندان‌ها و طایفه‌ها نقش بسزایی در شکل‌گیری هویت محلات تهران و مشارکت اجتماعی شهروندان در گذشته داشتند که البته همچنان نیز در تعداد زیادی از محلات شاهد تداوم برخی تاثیرات مثبت آنها هستیم.

وی افزود: “همسایه‌محوری” و ارزش و احترام قائل بودن برای همسایه، باعث تقویت مشارکت در تهرانِ گذشته بود؛ موضوعی که امروز به شدت شاهد کمرنگ شدن آن هستیم و متاسفانه همسایه‌ها با شکل‌ها و شیوه‌های مختلف برای مواجه نشدن با یکدیگر در کوچه و ساختمان، برنامه‌ریزی می‌کنند!

این تهران‌شناس با بیان اینکه توجه خاص و ویژه به آداب و رسوم اجتماعی، مساجد، تکیه‌ها، حمام‌های عمومی و گذرهای تهران قدیم از دیگر عواملی بود که هویت محله‌ای و مشارکت اجتماعی را در گذشته تقویت می‌کرد، گفت: همچنین فرهنگ “وقف” در سالیان دور، زمینه‌ساز مشارکت و شکل‌گیری هویت محلات بوده است و به طور کلی، مشارکت در ساخت تاسیسات عمومی برای شهر تهران را باید از جمله مواردی دانست که شهروندان را به یکدیگر نزدیک می‌ساخته است.

زمانی در پایان به مهمترین دلایل کاهش مشارکت در تهران امروز اشاره کرد و ادامه داد: تغییر در نوع نگاه مدیران شهری (به خاطر اینکه شهروندان را فاقد صلاحیت برای مشارکت شهری می‌دانند و بر مدیرمحوری تاکید دارند) و نیز تغییر باورها درباره همسایه، دو موضوع و عامل مهمی است که هویت محله‌ای و مشارکت در سطح محلات تهران را تهدید می‌کند.

یادآوری هویت گذشته با “احساس دلتنگی”

دکتر محمدرضا طالبی‌نژاد (جامعه‌شناس و پژوهشگر مدیریت شهری) هم در سی و دومین نشست نهان‌گنج‌های تهران، با برشمردن اجزای هویت محله‌ای گفت: خوشایندی، خاطره‌انگیزی و تعلق اجتماعی، سه جزء هویت محله‌ای هستند و اگر امروز به نیکی و خوبی از هویتِ گذشته یاد می‌کنیم، به همین اجزا مربوط می‌شود.

وی با ارائه تعریفی از محله اظهار داشت: محله در ساده‌ترین تعاریفش یک فضای جغرافیایی است که ساکنانش با یکدیگر تعامل رودررو روابط شخصی دارند و همبستگی اجتماعی بین آنها برقرار است.

طالبی‌نژاد افزود: در حقیقت، محله یک فضای اجتماعی-جغرافیایی مبتنی بر روابط اجتماعی و گرم همسایگان است که از این طریق، ایجاد و افزایش سطح تعاون و همیاری در مواقع ضروری را به دنبال دارد.

این جامعه‌شناس و پژوهشگر مدیریت شهری ادامه داد: با اینحال همانطور که در این نشست اشاره شد، مفهوم ارزشمند”همسایه”، ارزش و جایگاه پیشین خود را از دست داده و همین نقصان، موجب کاهش مشارکت و حتی تهدید هویت محله‌ای شده است.

وی با اشاره به یک مطالعه و تحقیق میدانی درباره یادآوری گذشته و مبانی شکل‌گیری محلات اظهار داشت: این مطالعه میدانی که در محلات زعفرانیه، محمودیه و شهرآرا از طریق پرسشنامه انجام شد، نشان داد که یادآوری گذشته و مرور مبانی شکل‌گیری محله، اکثرا با احساس “دلتنگی” در شهروندان همراه است.

طالبی‌نژاد تصریح کرد: به طور مثال در محلات محمودیه و زعفرانیه یادآوری گذشته، به خاطر آوردن آرامش و آسایش فضا با وجود جاذبه‌های محلی در فضای سبز، حیاط‌های وسیع و باغ‌های بزرگ بود.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با طرح این سوال که “امروز چه پایه‌های هویتی را می‌توان بنیان‌گذاری کرد و حفظ هویت قدیم چگونه امکان‌پذیر است” ادامه داد: ما باید آنچه مربوط به عناصر هویت طبیعی، تاریخی و اجتماعی هست را حفظ کنیم و از سوی دیگر در وجه اجتماعی و محتوایی، از زوال همبستگی اجتماعی جلوگیری کنیم.

این جامعه‌شناس افزود: شناسایی و توجه به “نیازهای مشترک” در کنار دستیابی به “راه‌حل‌های مشترک” می‌تواند به شکل‌گیری یک شراکت در سطح محلات شهر منجر شود و در این میان، “نهادهای مشترک محله‌محور” جایگاه و اهمیت خاصی دارند.

گفتنی است سلسله نشست‌های نهان‌گنج‌های تهران عصرهای چهارشنبه با موضوعات و محورهایی درباره هویت و میراث تاریخی، اجتماعی و فرهنگی شهر تهران به دبیری محمود منیعی و با روایتگری کارشناسان، صاحب‌نظران و تهران‌پژوهان برگزار می‌شود و حضور عموم شهروندان و تهران‌دوستان در این نشست‌ها امکان‌پذیر و بدون هزینه است.