حال میدان آزادی پایتخت ناخوش است

به گزارش تهران رسانه ؛ این روزها حال و روز قدیمی‌ترین نماد معماری کشور که در نهمین تکه از پایتخت جای گرفته، خوب نیست. کاشی‌های فیروزه‌ای شکسته، ترک‌های نشسته بر تن سفید برج آزادی، سقف نم گرفته بخشی از طبقات و دیواره‌های خسته از دست نوشته برخی از بازدیدکنندگان گوشه‌ای از حال ناخوش آزادی است که روزگاری بلندترین و به عبارتی لاکچری‌ترین عمارت سنگی شهر بود اما اکنون هیچ مسئولی پاسخ نمی‌دهد که چرا خاطره انگیزترین سازه شهر این روزها فراموش شده است.

1383؛ سمفونی برج ناکوک می‌شود

سال 1383 نخستین باری بود که روند تخریب برج آزادی به‌طور جدی در رسانه‌ها مطرح شد و توجه افکار عمومی را جلب کرد. در این گزارش‌ها آمده بود طی سال‌ها با آبیاری غیر‌اصولی فضای سبز اطراف برج، آب به پایه‌های آن نفوذ کرده بود و همچنین آلودگی هوا به سبب کثرت‌ تردد خودروها، نزدیکی به فرودگاه مهرآباد و پایانه مسافربری آزادی و بارش باران‌های اسیدی به بدنه خارجی آسیب زده است. براساس قوانین کمیته میراث جهانی یونسکو و سازمان دوکومومو (نهاد بین‌المللی مستندنگاری و حفاظت از آثار معماری مدرن و معاصر) ابنیه تاریخی باید هر سال مرمت و بازسازی شوند. اقدامی که در مورد برج آزادی سال‌ها صورت نگرفت و بنیاد فرهنگی و هنری رودکی که از سال 1382 به‌عنوان متولی اصلی برج آزادی شناخته شد، شورای شهر، شهرداری و وزارت ارشاد را بر آن داشت تا با تشکیل جلسات مشترک به ارائه طرح جامع مطالعاتی برای مرمت برج آزادی و برآورد هزینه‌ها بپردازند. در نهایت، روند بازسازی برج از آبان 1383 شروع شد اما با توجه به آغاز بارندگی‌های فصلی به یکباره متوقف شد چراکه حجم زیادی از آب باران و آب‌های سطحی و جاری از سمت منطقه‌های 2 و 5 وارد میدان آزادی و طبقه‌های زیرین برج شد. به اعتقاد کارشناسان و آگاهان این اقدامات مرمتی، بیش از بازسازی، خرابی به بار آورد.

1386؛ بازسازی یا تخریب، مسئله این است

سال 1386، هنوز قصه به زانو درآمدن برج آزادی بر سر زبان‌ها می‌چرخد و روزانه بسیاری از خبرنگاران و مدیران شهری را به بازدید از برج خسته وامی‌دارد. این بار با پیش کشیدن بحث ضرورت تعامل فراسازمانی و بین بخشی، شهرداری پای کار می‌آید. 9 شهریور 86 دورتادور میدان پر خاطره آزادی حصار‌کشیدند تا فعالیت مرمت و عمرانی با هدف حفظ میراث تاریخی پایتخت انجام شود. گودبرداری‌ای به عمق 10‌متر انجام شد و ورقه‌های مسی‌ای که به‌عنوان عایق در برابر رطوبت همان سال‌های احداث برج کار گذاشته بود، بیرون کشیده شدند تا از عایق‌های استاندارد امروزی استفاده شود. «نعمت‌الله‌پایان» مدیر مجموعه برج آزادی در ارتباط با دومین فاز بهسازی و آب‌بندی سقف فضاهای فرهنگی برج می‌گوید: «بخشی از مرمت در این فاز مربوط به نمای خارجی برج بود که متأسفانه چون بر اساس الگوی تعریف شده مرمت انجام نگرفت به‌درصد تخریب کاشی‌های فیروزه‌ای برج اضافه کرد. کاشی‌ها به وسیله ماده‌ای منعطف و مقاوم در برابر سرما و گرما با نام ماستیک متصل شده‌اند که در این سال‌ها به دلیل شست‌وشوی غیرکارشناسی و شتاب‌زده، از بین رفته‌اند! بخش دیگر مرمت نیز به ایجاد عایق متناسب با تکنولوژی روز مربوط می‌شد که به جای عایق درجه یک از عایق‌های درجه 4 و 5 استفاده شد.»

1391؛ معماری که تهدید هم هست

سال 1391، صحبت از هزینه‌های چند میلیاردی بازسازی برج آزادی از تأسیسات فرسوده گرفته تا گنبد بود. شیب نامناسب ایجاد شده از مرمت غیر‌تخصصی محوطه برج در فاز قبلی ترمیم باعث شده بود تا تجمع آب در بخش‌ها و طبقات مختلف برج خرابی‌هایی به بار آورد. «محسن شاه مرادی» معمار برجسته کانون تخصصی معماران شهر تهران با اشاره به معماری باز (هیچ یک از سقف‌ها بسته نیستند و همه آنها به فضای بالاتر راه دارند) برج آزادی می‌گوید: «این معماری باز جدا از اینکه یک شگفتی در معماری به شمار می‌آید می‌تواند تهدیدی برای بنایی نظیر آزادی هم باشد که باد، باران، آفتاب و آلودگی‌های مختلف در آن نفوذ می‌کند. بنابراین برای این مسئله باید راهکار و نظارتی مستمر صورت گیرد که متأسفانه در مورد برج آزادی رعایت نمی‌شود. مرمت و نظارت بر این‌گونه ابنیه تاریخی کاملاً تخصصی است و نمی‌توان توقع داشت از عهده کارگران ساده فضای سبز برآید.»

1396؛ نیاز به بودجه ملی نه سازمانی

سال 1396 با هزینه‌ای بالغ بر 2 میلیارد سیستم‌های سرمایشی، گرمایشی و هواساز طبقه‌های زیرین برج نوسازی شد. «مونا حمزه» کارشناس روابط‌عمومی مجموعه فرهنگی و هنری برج آزادی در این ارتباط می‌گوید: «هزینه‌های مربوط به نوسازی تأسیسات داخلی برج با همکاری بنیاد رودکی تأمین شد که بخشی از هزینه‌ها نیز به پاکسازی دیواره‌های داخلی آن به‌ویژه در طبقات بالا که متأسفانه برخی شهروندان در طبقات بالای برج دیوارنویسی کرده بودند اختصاص یافت. البته در اجرای فرایند پاکسازی و مرمت این بنای تاریخی سعی کرده‌ایم از تجربه ایتالیایی‌ها (به‌عنوان پیشرو در مرمت ابنیه تاریخی به پشتوانه دارا بودن بیشترین آثار تاریخی در جهان) و تخصص نیروهای داخلی استفاده کنیم. از طرفی باید برای کاهش این آسیب اجتماعی یعنی دیوارنویسی فرهنگ سازی کرد.»

کتابخانه 10 هزار جلدی برج که روزگاری به منابع تحقیقی بین‌المللی متصل بود، به سبب نبود بودجه و ارائه ایده برای احیا، تعطیل است.
56 مانیتور اسلایدی برج که جزو نخستین مانیتورهای اسلایدی در ایران بودند، به تعمیر احتیاج دارند.
60 درصد کاشی‌های فیروزه‌ای نمای برج آزادی تخریب شده است.

نقدونظر

عضو شورای‌شهر:
نماد تهران بازسازی اساسی می خواهد

«افشین حبیب‌زاده» عضو شورای‌شهر تهران می‌گوید: «مهم‌ترین نکته در مورد برج آزادی که در همه دنیا شناخته شده و برای ایرانیان به نوعی هویت تاریخی به همراه دارد، تشکیل هیئت امنا برای تعیین مدیریت واحد و یکپارچه برای برج است. نبود مدیریت واحد و تصمیم گیرنده در همه این سال‌ها ضربه‌های اساسی‌ای بر پیکره برج وارد کرده که امروز آثار تخریبی آن را شاهدیم. به‌عنوان مثال شهرداری موظف به رسیدگی به محوطه اطراف برج است نباید به شهرداری فقط به‌عنوان حمایتگر مالی نگاه کرد. بر طبق قانون، شهرداری می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های بناهای مشخص و حائز اهمیت سهم داشته باشد. اما عدم توافقات در 2 سال اخیر شهرداری هیچ بازسازی اساسی در برج نداشته است.»

گزارش؛ سحر جعفریان