حفاری‌های غیرمجاز در شمیران برای پیدا کردن اشیای تاریخی

به گزارش تهران رسانه ؛ آسه می‌روند و آسه می‌آیند تا اهالی روستاهای شمیران چشمشان به آنها نیفتد. گذر چوپان‌ها و اهالی ده که به سمت قلعه‌‌های تاریخی می‌افتدتازه چشمشان به گودال‌های حفاری شده می‌خورد و خبر در ده می‌پیچد: «پای قلعه مازیار حفاری کرده‌اند.» یا «زیر چنار 800ساله به قاعده 10کامیون خاکبرداری شده است.» و خبرهایی از این دست. یک سالی است که سودای پیدا کردن گنج در محوطه‌های تاریخی شمیران دوباره شدت گرفته و از قلعه‌های تاریخی تا چنارهای قدیمی و قبرستان‌ها و بقعه‌های امامزادگان، جایی در امان نیست. پاییز و زمستان، وقتی اغلب اهالی روستاهای ییلاقی به شهر رفته و روستا را ترک کرده‌اندکوه‌های شمیران جولانگاه شکارچیان و گنج‌یابان می‌شود و میدان برای یکه تازی آنها بازتر می‌شود.

وقتی آمدند کسی نمی‌دانست از کجا آمده‌اند. یک‌شبه چاله بزرگی پای قلعه کیقباد حفر کرده بودند. بعد هم به بهانه پیدا کردن گنج، «قلعه دختر» آهار را تخریب کردند. «علیرضا نظرآهاری» رئیس شورای ده آهار می‌گوید: «هر چند وقت یکبار سر و کله عده‌ای در پای کوه پیدا می‌شود. با احتیاط رفت‌وآمد می‌کنند و معمولاً کسی از آمدنشان باخبر نمی‌شود. پای قلعه‌های تاریخی شمیران دنبال گنج می‌گردند و همه را با خاک یکسان می‌کنند. خبرش را معمولاً چوپان‌هایی به ده می‌آورند که گله را برای چرا برده‌اند.» از وقتی اهالی روستا به یاد دارند، این قلعه و دیگر یادگاری‌های تاریخی ده آهار از دست جست وجوگران گنج در امان نبوده. با این حال کند و کاوهای غیرمجاز طی یک سال گذشته شدت بیشتری گرفته و هر روز خبر تازه‌ای از ویران شدن یکی از تپه‌ها و آثار تاریخی به گوش می‌رسد. نظرآهاری می‌گوید: «به دلیل ساخت‌وسازهایی که در کوهپایه شمیران می‌شودرفت و آمد خودروهای سنگین در این حوالی زیاد است. کسی هم از این خودروها و افرادی که به سمت کوه می‌روند پرس وجو نمی‌کند که کجا می‌روند و مجوزشان کجاست. همین رفت‌وآمدهای خارج از کنترل، معضل ما را دوچندان می‌کند. افرادی که برای حفاری به اینجا می‌آیند بی‌سر و صدا رفت‌وآمد می‌کنند تا نظری را به خود جلب نکنند. به همین دلیل معمولاً از چشم اهالی و شورای ده پنهان هستند. مگر اینکه اتفاقی متوجه حضورشان شویم.»

اسرار گنج قلعه مازیار

قلعه‌های تاریخی و تپه‌های باستانی در شمیران به حال خود رها شده‌اند. حتی کتیبه‌های داخل بقعه امامزاده‌ها هم از دستبرد جویندگان آثار تاریخی در امان نیستند. نمونه‌اش کتیبه امامزاده نور(ع) در روستای امامه که به گفته مسئول دفتر شورایاری روستا مدتی پیش به سرقت رفت و کسی از عاقبتش خبردار نشد. «رضا بابایی» می‌گوید: «کتیبه تاریخی بقعه امامزاده را یک‌شبه دزدیدند و دیگر کسی آن را ندید. قلعه مازیار از دست حفاری‌های غیرمجاز در امان نمانده است. پای دیوارهای قلعه را کنده‌اند و همین کار باعث شده تا بقایای قلعه هم در هم بشکند و فرو بریزد. اکنون چیز زیادی از قلعه باقی نمانده است.» تنور داغ حفاری‌ها بازار فروش دستگاه‌های فلزیاب را هم داغ کرده است. بابایی می‌گوید: «فلزیاب‌ها معمولاً از طریق فضای مجازی فروخته می‌شوند. در نشانی‌هایی که این سوداگران می‌دهند اسم قلعه‌های تاریخی شمیران هم به میان می‌آید و همین موضوع پای بسیاری از جویندگان گنج را به اینجا می‌کشد. اغلب این افراد با دست خالی برمی‌گردند. با این حال گاهی خبری از پیدا شدن گنج در تپه‌های اطراف در روستا می‌پیچد که هیچ‌کس نمی‌داند چقدر صحت دارد.»

زیر درخت چنار

درختان قدیمی شمیران هم از دست حفاری‌ها جان سالم به در نمی‌برند. درخت چنار کهنسال آهار سال گذشته مورد هجوم واقع شد و به گفته «جعفر نادی» فعال اجتماعی ده آهار به قاعده 20 کامیون خاک از زیر این درخت بیرون کشیده شد: «در عرض زمان کوتاهی، تونلی زیر این درخت قدیمی حفر کرده بودند. افسانه‌ها و قصه‌های قدیمی زیادی در مورد بناهای تاریخی و درختان کهنسال شمیران وجود دارد که همین افسانه‌هاپای سودجویان را به اینجا می‌کشاند. قطعه سنگی شبیه به خرس در نزدیکی آهار وجود دارد که مدتی قبل افرادی به جانش افتادند و تمام محدوده زیر صخره را کندند. بسیاری از آثار و تپه‌های تاریخی شمیران به همین شکل یک‌شبه نابوده شده است و کسی نیست که جلو این افراد را بگیرد. این آثار معمولاً دور از بافت روستا واقع شده‌اند و به همین دلیل مردم خیلی دیر متوجه ماجرا می‌شوند. نظارتی هم در این زمینه از طرف میراث فرهنگی به چشم نمی‌خورد. حتی دوربینی هم برای بررسی وضع این بناهای تاریخی نصب نشده است.» «ایرج لواسانی» از اهالی روستای لالون می‌گوید: «هیچ نظارتی بر رفت‌وآمد خودروهای سنگین و افرادی که به سمت روستاهای شمیران می‌آیند وجود ندارد. اغلب این کوه‌ها و تپه‌ها ارزش تاریخی دارند و هنوز مطالعات باستان‌شناسی روی آن انجام نشده است. با این حال افرادی به راحتی در اینجا ساخت‌وسازهای غیرمجاز انجام می‌دهند. در حالی که برای جابه‌جایی آجری در روستا باید از اداره‌های مختلف مجوز دریافت شود. نبود نظارت کافی، فرصت سودجویی در تمام زمینه‌ها را فراهم کرده است.»

قلعه مازیار

قلعه مازیار یکی از دیدنی‌های تاریخی روستای امامه است. قدمت این قلعه به قرن سوم هجری و حدود 1100 سال قبل برمی‌گردد. روایت‌هایی هم در مورد این قلعه به چشم می‌خورد که آن را متعلق به حسن صباح می‌دانند. قلعه مازیار با سنگ و ساروج روی تپه‌ای مرتفع ساخته شده است. نمایی از این قلعه را می‌توان از دل روستای امامه دید. قلعه مازیار مکانی دیدنی و جذاب برای کوهنوردان شمیران است و برای رسیدن به آن بعد از گذر از روستای امامه باید مسیری 3 کیلومتری را کوهپیمایی کنید. قلعه دختر و قلعه کی‌قباد هم از دیگر قلعه‌های تاریخی روستاهای شمیران است.

قلعه پیرزن

قلعه پیرزن در روستای کند در مسیری سنگلاخی و صعب‌العبور جا خوش کرده است و برای رسیدن به آن باید 3 ساعت کوهپیمایی را به جان بخرید. اکنون تنها باقیمانده از سازه قلعه پیرزن دیواری است با ارتفاع 7‌متر و قطری یک متر. به فاصله 10 متری و پایین‌تر از قلعه، حوضچه‌ای سنگی هست که امروز خالی از آب است ولی گویا در زمان‌های دور در آن آب وجود داشت. قرن‌ها از ساخت این قلعه می‌گذرد. با این حال نشانه‌ای از کاشیکاری‌های قرن‌های گذشته در این حوض به چشم می‌خورد. نمای روستای لواسان از بالای این قلعه دیدن دارد. درست روبه‌روی قلعه پیرزن، قلعه تاریخی ساکا قرار دارد.

همدلی
رئیس اداره میراث فرهنگی شمیرانات:
نیروهای مردمی چشم و گوش میراث باشند

منطقه روستایی و کوهستانی شمیران 13 اثر تاریخی ثبت ملی شده یا انتظار به ثبت رسیدن دارد. اغلب این آثار در نزدیکی روستاها یا در دل بافت روستایی قرار دارد و تعداد کمی از آنها در حاشیه‌های دور از دسترس روستا قرار گرفته‌اند. «علی رفیعی» رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شمیرانات درباره حفاری‌های غیرمجاز در این محدوده‌ها می‌گوید: «طی هفته گذشته 2مورد از حفاری‌های غیرمجاز، شناسایی و افرادی در این زمینه تحویل مراجع قضایی داده شدند. تعدادی اشیای تاریخی از جمله سردیس و قطعه‌های سفالی در این عملیات کشف و ضبط شد.» او درباره گشت‌‌های حفاظت ویژه در شمیران توضیح می‌دهد: «اخیراً تعداد حفاری‌های غیرمجاز در شمیران بیشتر از قبل شده و برخی افراد بدون هدف و بعضی به‌صورت هدفدار در کوه‌های شمیران جست وجو می‌کنند. این جست‌وجوها در ماه‌های سرد سال که رفت‌وآمد در روستاها کمتر می‌شودشدت می‌گیرد. فعالیت نیروهای گشتزنی ما در شمیران طی ماه‌های اخیر بیشتر از قبل شده است. گشتزنی‌های دوره‌ای یگان حفاظت ویژه کمک می‌کند تا مداوم و مستمر از وضع آثار باستانی موجود در کوهستان شمیران باخبر شویم. بسته به اهمیت بناهای تاریخی موجود و نحوه دسترسی به آنها، گشتزنی‌ها در دوره‌های 30 تا 60 روزه انجام می‌شود.»رفیعی می‌گوید: «نیروهای یگان حفاظت ما حتی به ساختمان‌های در حال ساخت هم نظارت می‌کنند تا در صورت بروز تخلف در عملیات حفاری و عمرانی، آن را به ما اطلاع دهند.» این روزها بازار فروش فلزیاب‌های غیرمجاز هم به بهانه پیدا کردن گنج در شمیران داغ است. رفیعی می‌گوید: «طی یک ماه اخیر تعداد زیادی دستگاه فلزیاب غیرمجاز در شمیران کشف و ضبط شده است. سودای پیدا کردن گنج توسط افراد ناوارد، بازار فروش این فلزیاب‌ها را در فضای مجازی داغ کرده است. در صورت مشاهده با فروشندگان و خریداران این فلزیاب‌ها برخورد قانونی می‌شود.» حالا که دسترسی به تمام نقاط تاریخی شمیرانات برای نیروهای گشت حفاظت ویژه میراث فرهنگی به‌صورت هر روزه میسر نیست اداره میراث فرهنگی شمیران از نیروهای محلی ساکن در روستاها کمک می‌گیرد. رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شمیرانات می‌گوید: «همفکری و همکاری اهالی روستاهای شمیران در این زمینه کمک زیادی به ما می‌کند. به همین دلیل در حال رایزنی و جلب حمایت و کمک معتمدان روستاها و دهیاری‌ها هستیم.» دفاتر یگان حفاظتی میراث فرهنگی در میدان تجریش و رودبار قصران، دفاتر دهیاری‌ها و بخشداری و شورای روستا جاهایی است که شهروندان می‌توانند تخلفات مشاهده شده را اطلاع‌رسانی کنند و مسئولان حفاظتی را در جریان بگذارند.

گزارش؛ مرضیه موسوی