آشنایی با سراهای محله در غرب پایتخت

به گزارش تهران رسانه ؛ 55 سرای محله از سال ۱۳۸۹ تا امروز در مناطق ۲، ۹، ۲۱ و ۲۲ فعال شده است. سراهای محله‌ای که قرار بود به‌عنوان پاتوق محلی و حتی در نگاهی امیدوارکننده‌‌تر در قالب پارلمان محلی فعالیت کنند. نگاه خانواده‌محور و مدیریتی که بر پایه شناخت نخبه‌های محلی استوار باشد هدف اصلی سراهای محله در نظر گرفته شد. این روزها با اینکه سراهای محله، خانه‌های کودک فعال و پر شوری دارند و زنان پای ثابت کلاس‌های آموزشی و هنری آن هستند اما نمی‌توان سراهای محله را کانون توسعه فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی محلی معرفی کرد. ناهماهنگی درآمد با هزینه‌های جاری، موازی‌کاری با فعالیت‌های بخش خصوصی و حتی خانه‌های فرهنگ، توجه به فعالیت‌های تجاری و جای خالی کسب و کار خلاقانه و کارآفرینی از جمله آسیب‌هایی است که سراهای محله را با مشکل روبه‌رو کرده است در حالی که هنوز سراهای محله ظرفیت زیادی برای فعالیت سمن‌ها، استارتاپ‌ها و گروه‌های مختلف اجتماعی دارند. در این گزارش شما با وضعیت سراهای محله پهنه غربی پایتخت بیشتر آشنا می‌شوید.

ورود استارت‌آپ‌ها به سراها
منطقه 2

بخش کارآفرینی در سراهای محله آن‌طور که باید نتوانسته موفق عمل کند؛ اگرچه انواع کلاس‌های خیاطی، قالی بافی، چرم‌دوزی و... در سراهای محله آموزش داده می‌شود ولی این کلاس‌های آموزشی تنها جنبه هنری دارد. سراهای محله به‌طور مستقیم نتوانسته محیطی برای رونق کارآفرینی محلی ایجاد کنند. با این حال منطقه 2 توانسته از این پتانسیل محلی استفاده کند و به استارت‌آپ‌ها اجازه ورود دهد. اواخر سال 96 مرکز آموزش و مشارکت‌های شهرداری منطقه 2 باهدف حمایت از استارت‌آپ‌ها طی یک دستورالعمل سراهای محله را موظف به حمایت از استارت‌آپ‌های محلی کرد. در حال حاضر استارت آپ «زیست‌آپ‌» توانسته موقعیت مناسبی در محله‌های منطقه 2 پیدا کند. حمایت از نوآوری‌های خلاقانه در بحث کسب وکار بخش مهمی از برنامه‌های سراهای محله منطقه 2 را تشکیل می‌دهد.

تنها سرای استیجاری پهنه غرب
منطقه 22

منطقه نوساز 22 می‌تواند بهترین و بیشترین خدمات را از سراهای محله دریافت کند. «سعید سفیری»، معاون فرهنگی و اجتماعی شهردار منطقه 22 در تحلیل عملکرد سراهای محله می‌گوید: «سراهای محله با شعار «‌‌ساماندهی مشارکت‌های مردمی در محله‌ها‌» شروع به کار کردند. اما از همان ابتدا مشخص نشد که این مشارکت‌ها چیست و چگونه باید انجام شود؟ در نتیجه هر کسی با سواد و آگاهی خود آن را تفسیر کرد. با وجود این، ما در منطقه 22 که از لحاظ مراکز فرهنگی و اجتماعی در مضیقه است توانسته‌ایم تا امروز بهترین تعامل را با سراهای محله داشته باشیم. مشکل ما ساختمان‌های استیجاری محله‌های صدرا، دریاچه و آبشار است که امیدواریم به‌زودی بتوانیم ساختمان‌های دائمی برایشان در نظر بگیرم.»

مدیریت در دست زنان
منطقه 21

از 13 سرای محله منطقه 21، 12 سرای محله با مدیریت زنان اداره می‌شود. منطقه 21 از این منظر جایگاه ویژه‌ای در میان سایر سراهای محله پهنه غرب دارد. از 13 سرای محله منطقه21، 9 سرای محله نوساز در اختیار مدیران محله قرار گرفته است. اما محله‌های شهرک شهرداری، استقلال و چیتگر جنوبی در ساختمان‌های کوچک فعالیت می‌کنند. نامناسب بودن فضای سرای محله در این محله‌ها باعث شده عملکرد موفقی نداشته باشند. برای مثال مدیر محله شهرک شهرداری بیش از 16 ماه است که حقوقی دریافت نکرده است. «حمیدرضا سپاهی‌پور» دبیر شورایاری محله ویلاشهر معتقد است توزیع امکانات در سراهای محله منطقه 21 عادلانه نبوده است. او می‌گوید: «ویلاشهر با 8 هزار نفر جمعیت، سرای محله استاندارد ندارد اما محله شهرک غزالی با هزار و 500 نفر جمعیت یک سرای محله نوساز با امکانات مناسب دارد.»

سرای محله در محدوده نظامی
منطقه 9

51 ‌درصد از بافت منطقه 9 را زمین‌های نظامی و فرودگاه اشغال کرده است. تا قبل از سال 1395 این منطقه 8 محله با 8 سرای محله داشت. محله فرودگاه در بافت نظامی منطقه واقع شده است و سال 1395 به منطقه 9 اضافه شد. به درخواست اهالی برای آن محله سرای محله در نظر گرفته شد اما باتوجه به موقعیت نظامی محله و هماهنگی با حوزه عقیدتی و سیاسی، سرای محله در یک مکان 30 متری در مجموعه فرهنگی و هنری الغدیر آغاز به کار کرد. این سؤال که چگونه قرار است در یک اتاق 30 متری آن هم در دل یک مجموعه فرهنگی و هنری بزرگ که برنامه‌های متنوع و جذابی ارائه می‌کند برای اهالی برنامه‌ریزی کرد هنوز بدون پاسخ مانده است. این مسئله بر عملکرد این سرای محله تأثیر گذاشته است. «مصطفی مهرشاهی» مسئول امور شورایاری‌ها و مدیریت محله منطقه 9 می‌گوید: «ساختمان مناسب، حمایت شهرداری و موقعیت مکانی سرای محله در عملکرد آن تأثیر دارد اما معتقدم نقش مدیر محله با درایت و آگاه در توسعه فعالیت سرای محله و حتی درآمد‌زایی آن پررنگ است مثلاً سرای محله شمشیری یک اتاق 20 متری بود ولی سال 92 مدیر محله توانست با برنامه‌ریزی دقیق و برنامه‌های متنوع و جذاب سرای محله شمشیری را در کنار بهترین‌ها قرار دهد. هماهنگی بین اعضای شورایاری، هیئت امنا و مدیر محله نقش مهمی در عملکرد سرا‌های محله دارد.»

از کدام برنامه های سراهای محله استقبال بیشتری می شود

همه سراهای محله پهنه غرب فضایی را به بازی و فعالیت کودکان اختصاص داده‌اند. در این میان تنها سرای محله فتح در منطقه 9 خانه کودک ندارد که آن هم به دلیل بافت صنعتی این محله است. خانه‌های کودک و مهدکودک‌ها یکی از بخش‌های پر مخاطب سراهای محله است که به‌طور متوسط هر روز بیشترین مراجعه‌کننده را به خود اختصاص می‌دهند. فعالیت مناسب و متنوع خانه‌های کودک باعث شده تا این خانه‌ها در رقابت با بخش خصوصی نمره قابل قبولی دریافت کنند. دریافت هزینه کم برای مهدکودک و برنامه‌های آموزشی متنوع، استقبال اهالی از خانه‌های کودک را افزایش داده است.

کارآفرینی:5 درصد
ورزش:15 درصد
آموزشی:20 درصد
سلامت:25 درصد
خانه کودک:35 درصد

چند‌درصد از اهالی از امکانات سراهای محله استفاده می‌کنند؟

زنان بیشترین مخاطبان سراهای محله را تشکیل می‌دهند. به اعتقاد کارشناسان این استقبال می‌تواند فرصتی برای برنامه‌ریزی هدفمند و توسعه فعالیت‌های فرهنگی واجتماعی زنان در محله‌ها باشد. زمان برگزاری کلاس‌ها و موضوعات کلاس‌های آموزشی برای بانوان محله کاربردی‌تر و جذاب‌تر است. همچنین سراهای محله به‌عنوان پاتوق محلی فضایی امن و صمیمی برای دورهمی‌های زنانه ایجاد کرده‌اند. نگاهی به عملکرد سراهای محله پهنه غرب نشان می‌دهد زنان بیشترین مشارکت را در فعالیت‌های محلی داشته‌اند. کانون بانوان، خیریه‌های محلی، کلاس‌های کارآفرینی و هنری بهانه خوبی برای حضور زنان در سراهای محله است.

سالمندان​​​​​​​: 5 درصد
مردان: 10 درصد
کودکان: 40 درصد
زنان​​​​​​​: 45 درصد

اگرچه از سال 1389 تا سال 1397 تعداد سراهای محله پایتخت افزایش یافته اما این رشد کمی باعث نشده تا کیفیت عملکرد سراهای محله افزایش داشته باشد. پهنه غربی پایتخت هم از این قاعده مستثنی نیست. سال 1389 با آغاز فعالیت سراهای محله در تهران، محله فرحزاد به‌عنوان پایلوت در منطقه 2 انتخاب شد و نخستین سرای محله غرب تهران در این محله ساخته شد.

نقدونظر

«مهدی شیرزاد» سرپرست دبیرخانه ستاد راهبری مدیریت محله:
مناسبات مالی سراها شفاف سازی شود

بیشترین سراهای محله‌ که شهرداری در قالب یک ساختمان نوساز و استاندارد با کاربری فعالیت‌های محلی در اختیار مدیران محله گذاشته در پهنه غرب پایتخت ساخته شده است. «مهدی شیرزاد» سرپرست دبیرخانه ستاد راهبری مدیریت محله معتقد است سراهای محله با آسیبی جدی روبه‌رو هستند. او می‌گوید: «وضعیت سراهای محله و عملکرد مدیران محله را نمی‌توان جدا از مسئله شورایاران و هیئت امنا تحلیل کرد. قرار بود سراهای محله مکانی برای جلب مشارکت‌های مردمی باشند و مردم دخالت بیشتری در برنامه‌ریزی‌های محلی کنند و سراها پارلمان محلی شوند. اما متأسفانه مشکلاتی همچون بی‌توجهی به جایگاه حقوقی شورایاران، عدم هماهنگی شورایاران و مدیران محله و هیئت امنای محلی، مشخص نبودن مجری اجرایی و مدیریتی در سراهای محله و دور شدن از وضعیت نظارتی، سراهای محله را با چالش‌های زیادی روبه‌رو کرده است.» شیرزاد با اشاره به مشکلاتی که مدیریت خودگردان سراهای محله به وجود آورده می‌گوید: «‌در گذشته همکاران ما به این جمع‌بندی رسیدند که سراهای محله باید به شکل خودگردان اداره شوند اما نبود قوانین حمایتی و اجرایی دقیق و شفاف باعث شد تا سراهای محله در زمینه اقتصادی با مشکل روبه‌رو شوند. در دوره جدید ما با هماهنگی سازمان فنی و ارتباطات و اطلاعات شهرداری تهران در حال طراحی سامانه‌ای هستیم که بتوانیم از طریق آن مناسبات مالی سراهای محله را کنترل و مدیریت کنیم.»

یادداشت

سراها بنگاه اقتصادی نباشند

مهدی سجادی |مدیر اجتماعی شهرداری ناحیه 5 منطقه 2

با گذشت بیش از یک دهه از فعالیت سراهای محله‌ در شهر تهران و بررسی نقاط قوت و ضعف این پایگاه‌ مردمی و گاهی آسیب‌های آن، به نظر می‌آید که برنامه‌ریزی برای این مکان‌ها به بازنگری نیاز دارد تا بتوان خدمات شایسته‌تری را به شهروندان تهرانی ارائه داد. چراکه متأسفانه بر اساس آمارها سراهای محله با گذر زمان به دلیل هزینه‌های بالای نگهداشت، به جای گرایش به اجرای فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی وتقویت‌ساز و کارهای مشارکت جویانه محلی و همچنین تشکیل گروه‌های مردم‌نهاد در محله‌ها، به بنگاه‌های اقتصادی تبدیل شده‌اند. حتی برخی سراها برای کسب درآمد فضاهای خود را اجاره می‌دهند. درحالی‌که اگر خلاقیت و نوآوری فرهنگی در دستور کار مدیران محله‌ها قرار بگیرد، می‌توان از طریق ابداعات فرهنگی درآمد حاصله را به میزان قابل توجهی افزایش داد و در حوزه فرهنگ نیز قدمی برداشت. به‌عنوان مثال در جنوبی‌ترین محدوده منطقه 2 تهران، سرای محله شریف قرار دارد که از ابتدای امسال با نگاه به مسائل فرهنگی و شهروندی توانسته علاوه بر جذب فعالان اجتماعی محله، باعث بالا بردن مشارکت اجتماعی شهروندان شود. با این شیوه نه تنها از فضاهای فرهنگی استفاده فرهنگی شده بلکه سطح درآمد سرا به میزان قابل توجهی بالا رفته است. همچنین در یک ماه گذشته با حضور مدیران شهری نخستین کتابخانه تخصصی کودک با هدف‌‌ ترویج فرهنگ کتابخوانی در کودکان بر اساس دستورالعمل شهر دوستدار کودک، در این محل افتتاح شد. بنابراین با شیوه‌های ساده علاوه بر آموزش شهروندان و جذب آنها به سراهای محله، می‌توان درآمدهای قابل توجهی را وارد سراها کرد. پس نیاز است با اصلاح سیاستگذاری‌ها و قوانین موجود در سراهای محله امید داشت که این مراکز به نهادهای فرهنگی تبدیل شوند و از قابلیت‌های مردمی آنها استفاده بهینه کرد.

گزارش؛ سمیرا باباجانپور